Er kunnen globaal 4 soorten geveltekens
worden onderscheidden in Oost-Nederland.
Op deze pagina komen ze alle vier aan de orde namelijk
Paardenkopmotief |
| Het motief van de gekruiste paardenkoppen komt in Twente en de Achterhoek nog voor. Een zeer belangwekkende vondst is er een uit de put van de walburch Altenburg in Hessen-Nassau. Daar kwamen de windveren aan het licht, die kruiselings aan elkaar waren bevestigd met een houten pen.Qua vorm en afmeting beantwoorden deze versieringen aan paardenkoppen die wat moeilijker te herkennen zijn door de sterke stylering. Ze dateren uit de laatste eeuw vóór Christus en worden als Germaans aangeduid. Uit het huidige Nederduitse gebied zijn dit de oudste paardenkoppen die bewaard zijn gebleven. Het lijkt er op dat bij deze elementaire versiering van de windveren, die niet van een bepaalde dakvorm afhankelijk zijn, van een zekere continuïteit gesproken kan worden. Dit in tegenstelling tot de jongere geveltekentypes. |
 |
Paardenkop op 'heuischöppe'van erve Aarnink in Tilligte (gem. Tubbergen). In deze katholike buurtschap bekroond door kruismotieven. Toestand in 1912 maar inmiddels gesloopt. |
Donderbezem geveltekensIn Twente heet onweer 'Grommelschoer". Als huismerk wordt de donderbaard uitgebeeld door de dubbelvlegel of dubbelhaak. Dit maalkruisachtige teken weert toverij en onheil. Het christendom poogde, met succes, deze heilige plant als duivelsproduct af te schilderen. Zo veranderde het huislook in een heksenplant, die toverij en boze grappen opriep. Op veel huizen bleef het in ere als gelukbrengende plant. |
 |
Donderbezem als gevelteken op boerderij Vleerbos in Haarle(gem. Tubbergen). Het maalkruis heeft bij de vormgeving een rol gespeeld. Expressief, krachtig silhouet. Getekend in 1961. |
Katholieke geveltekensKatholieke geveltekens hebben meestal kerkelijke symbolen. Je moet dan denken aan, kelkmotieven, hostie, kruisen, spijkers van het kruis, eimotief (als symbool van opstanding en hoop), anker, de duif (als teken van de Heilige Geest), paradijsboom, maansikkel (als symbool voor Maria, Moeder van God) en de zesster (Christussymbool en tevens onheilafwerend). Er zijn natuurlijk meerdere motieven die het katholieke geloof vertegenwoordigen, maar dat ligt aan de plek waar deze voorkomen. In Oost-Twente, vinden we de r.k. geveltekens zowel in stadjes, dorpen als op het platteland. Hoe sterker agrarisch en gesloten een nederzetting zich presenteerd, des te vaker zien we er deze gevelbekroningen. In het oosten is de Duitse grens een absolute scheiding. |
 |
Stiepelteken van boerderij Franke op Klumper in Mander (gem. Tubbergen). Het kruis van Christus is als beheersend en beschermend element toegepast. Kleuren: wit en dondergroen. Omstreeks 1900. Toestand in 1955. |
 |
| De verspreiding van katholieke en protestantse geveltekens in Twente omstreeks 1930. Gebaseerd op de Twentse markenkaart van W.H. Dingeldein (1952). 1 = Protestantse geveltekens. 2 = Katholieke geveltekens. Ontwerp E. Jans. |